In de vorig jaar gepubliceerde ‘Concept Handreiking seksueel grensoverschrijdend gedrag’ van regeringscommissaris Marriët Hamer, stond een aantal punten centraal:
1: Het gedrag staat niet op zichzelf. Het is niet iets uitsluitend tussen twee individuen, er is een voedingsbodem in de cultuur waarin het gebeurt.
2: Er lijkt een gebrek aan besef of bewustzijn te zijn dat ons gedrag als grensoverschrijdend kan worden ervaren.
3: Eerste impuls na een melding blijkt vaak het teruggrijpen op protocollen en procedures. Wat daarin schrijnend genoeg vaak vergeten wordt, is het luisteren naar wat de gebeurtenis voor de melder (of ouders, als het een leerling betreft) betekent.
Cultuur als voedingsbodem
Het recent verschenen vervolg ‘Handreiking cultuurverandering op de werkvloer’ gaat verder in op het thema ‘cultuur als voedingsbodem’ en hoe deze voedingsbodem te veranderen richting een voedingsbodem voor sociale veiligheid. Eén van de aanbevelingen van de regeringscommissaris in beide handreikingen is: voer het gesprek hierover. Dat klinkt als een open deur, maar blijkt in de praktijk toch niet zo gemakkelijk te zijn. Dus, voer het gesprek. Een gesprek dat leidt tot afspraken onderling. Afspraken over wat binnen deze specifieke groep of organisatie door de leden wordt gedefinieerd als gewenst (veilig en respectvol) gedrag. Voor deze afspraken wordt soms de term ‘gedragscode’ gebruikt. Een wat ongelukkige term vanwege associaties met ‘van boven opgelegd, rigide’ en dergelijke.
Max Wildschut (evolutionair psycholoog) schetst dat gedragsafspraken binnen communities vroeger vanzelfsprekend waren. Ze hadden gedragsafspraken gebaseerd op aangeboren morele sentimenten. Gedragsafspraken waren voor hen van groot belang omdat ze voor hun veiligheid en overleven sterk op elkaar waren aangewezen, aldus de evolutionaire psychologie. Ze moesten op elkaar kunnen vertrouwen. Communities waren daarmee per definitie ‘moral communities’ en gedragsafspraken altijd groep specifiek.
Hoe kun je dit naar het onderwijs vertalen?
Het Centrum Onderwijs Mediation pleit (in navolging van Stichting Herstelcirkels Nederland) voor het installeren van een ‘herstelsysteem’. Daarmee gaan we nog een stap verder dan de aanbeveling van de regeringscommissaris. In een herstelsysteem blijft het niet bij een set afspraken over wat (on)gewenst gedrag is. Er worden ook heel concrete afspraken gemaakt over de stappen die eenieder kan nemen als gedrag deze gezamenlijk geformuleerde normen niet respecteert. Een herstelsysteem is dus een bewust gekozen, dynamische reeks afspraken die wij in onze gemeenschap (groep, team, organisatie) maken over hoe we met elkaar een veilige basis creëren en wat we doen als iets of iemand die veilige basis verstoort. De afspraken zijn het resultaat van de dialoog binnen de groep of gemeenschap en worden ontwikkeld door mensen uit alle lagen en sectoren van de gemeenschap. Ze worden dus niet van bovenaf opgelegd. Als je die afspraken echt met elkaar maakt, kun je elkaar er ook op aanspreken.
De afspraken zijn heel precies en schetsen in detail de stappen en processen die worden gevolgd als blijkt dat de veilige basis niet voor iedereen meer veilig is. Dit heeft als bijkomend voordeel dat de handelingsverlegenheid – die er in de praktijk vaak toe leidt dat een conflict lang kan doorsudderen voordat er iets mee wordt gedaan – een stuk minder wordt. Iedereen weet immers precies welke stappen er met elkaar zijn afgesproken als de veilige basis niet meer wordt ervaren.
Herstelsysteem in het onderwijs
Zo’n herstelsysteem kun je op elk niveau met elkaar maken. Met je klas, met je team, met je school en zelfs met de ouders daarbij. Het is nooit algemeen, maar uniek voor elke groep of gemeenschap. Het is nooit statisch maar blijft een voortdurende dialoog: reflecteren onze afspraken nog steeds onze waarden? Werken ze nog voor iedereen?
Er valt nog veel meer te zeggen over een herstelsysteem. Wil je er meer over weten, of wil je ondersteuning bij het bouwen van je eigen herstelsysteem? Bel het Centrum OnderwijsMediation: 085-4012487. Of meld je aan voor de Tweedaagse Introductietraining Herstelcirkels op 1 en 2 juni 2024. Meer info>>
Meer informatie over de tweede handreiking van de Regeringscommissaris in het eerste blok van deze nieuwsbrief.